Je snapt ondertussen waarschijnlijk dat ik die introverte gozer zelf ben. Voor de meeste introverte mensen geldt dat ze zich het minst op hun gemak voelen als ze in het middelpunt van de belangstelling staan, het geven van presentaties kan voelen  als  een  bijna-dodelijke  cocktail  van  ellende.  Zodra  we het  idee hebben dat anderen onze woorden op een weegschaaltje leggen, ontstaat er mentale stress. Stresshormonen worden losgelaten, waar ons lichaam en  geest  op  reageren. We  gaan  trillen,  blozen,  stotteren  en  weten  niet meer wat we wilden gaan zeggen. En hebben we in het verleden negatieve spreekervaringen opgedaan, dan worden  deze  symptomen  vaak  nog  versterkt. In ons lichaam  gaan  alle alarmbellen af. Het publiek is het gevaar en we kunnen maar twee dingen doen: vechten of vluchten. Laat staan presenteren.

Onze lichaam en geest werken ons dus actief tegen om onszelf te blijven als we op het podium staan. Daarbij worden we beïnvloed door de negatieve manier waarop we onbewust over spreken in het openbaar nadenken. Zo hebben velen van ons een reeks presentatiemomenten achter de rug, waar we geen goed gevoel over hebben. Momenten van kwetsbaarheid waarbij we niet volledig aan onze eigen torenhoge verwachtingen voldoen. Zo  heeft bovenstaande, waargebeurde  anekdote er bijvoorbeeld voor gezorgd  dat  ik zeker een half jaar geen presentatie of pitch meer heb durven geven.

Ook de opvoeding en directe omgeving van de meeste Nederlanders zorgt ervoor het beeld over spreken in het openbaar  vertroebeld  is. Hieronder vind je 10 stellingen over spreken in het openbaar uit een onderzoek naar spreekangst, dat ik uitzette onder meer dan 1.000 LinkedIn contacten. Beantwoord nu eerst per stelling voor jezelf of je het ermee eens bent of niet.

1.  Uitstekende sprekers worden geboren met het vermogen om te presenteren.
Mee eens / mee oneens

2.  Extraverte mensen zijn de beste sprekers.
Mee eens / mee oneens

3.  Zenuwen vooraf horen erbij.
Mee eens / mee oneens

4.  Spanning tijdens een presentatie is negatief.
Mee eens / mee oneens

5.  Ik mag mezelf niet zijn als ik presenteer.
Mee eens / mee oneens

6.  Ik spreek te langzaam en dat is negatief.
Mee eens / mee oneens

7.  Fronsende wenkbrauwen in het publiek betekenen dat mijn woorden in twijfel worden getrokken.
Mee eens / mee oneens

8.  Het is erg dat mijn publiek mijn zenuwen ziet of voelt.
Mee eens / mee oneens

9.  Kwetsbaarheid op het podium is een zwakte.
Mee eens / mee oneens

10. Ik moet overal en altijd kunnen presenteren.
Mee eens / mee oneens

De kans is groot dat je op de meeste stellingen met ‘Mee eens’ hebt geantwoord. Het merendeel van de deelnemers aan het onderzoek deden dit in ieder geval wel. Als je de vragen nog eens terugleest, dan zie je dat ze nogal negatief van aard zijn. Terwijl ze alle tien ook positief te beantwoorden zijn.

Ik  heb  de  afgelopen  jaren  geleerd  dat  de  belangrijkste  ‘overtuigingen’  zoals hierboven opgesomd, in feite misverstanden zijn. Graag doe ik per punt voor je uit de doeken hoe ik als ervaringsdeskundige mijn persoonlijke overtuigingen heb omgebogen, zodat ze positief voor me werken en me ondersteunen wanneer ik weer eens het podium op mag.

Net als overtuigend presenteren is uitmuntend racen vooral een kwestie van oefenen. De nationale held Max Verstappen is geboren met een groot talent voor het besturen van snelle voertuigen. Toch berust Max zijn succes voor een groot deel op drie andere zaken dan alleen talent.

1. Zijn ervaring. Hij wordt al sinds zijn eerste levensjaar door zijn vader Jos meegenomen naar het race circuit, rijdt al sinds zijn 2,5 levensjaar rond in een gemotoriseerd voertuig en is diverse malen jeugdkampioen karten geworden.
2. Zijn team. Max wordt binnen het raceteam bijgestaan door diverse professionals op het gebied van fysieke en mentale gezondheid, race skills en allerlei randzaken. Zo kan hij zich volledig focussen op zijn sportieve prestaties.
3. Zijn motivatie. Max heeft een duidelijk doel, namelijk wereldkampioen Formule 1 worden. Met zo’n duidelijk doel weet hij exact wat hem te doen staat om te excelleren.

Met andere woorden, het zijn niet alleen genen die het succes bepalen. Je wordt niet als topracer of -spreker geboren, je wordt het met de juiste randvoorwaarden en investering in jezelf. Zoals training, team en oefening. En het besef dat er na iedere keer dat je in de grindbak belandt, er heus wel een race komt die je volledig uitrijdt. Of wint.

Tijdens de workshops die ik regelmatig organiseer, vraag ik de deelnemers altijd of ze zichzelf inschatten als introvert of extravert. Het merendeel van de deelnemers schat zichzelf in als redelijk tot zeer introvert. Vervolgens feliciteer ik ze met hun introverte karaktervoorkeuren.

“Huh? Gefeliciteerd?” is dan de gebruikelijke reactie.

Menigeen denkt dat introversie en spreken in het openbaar, als water en vuur zijn. Dat is een groot misverstand. Juist introverte mensen zijn uitstekend in staat om hun gedachten duidelijk te maken, vooral als ze deze gedachten van tevoren kunnen uitwerken. Het is makkelijker om je gedachten te leren uitspreken, dan je gedachten te leren structureren. Extraverte mensen den- ken terwijl ze praten, waardoor een duidelijke opbouw en structuur in hun verhalen ontbreken. Ze vertrouwen op hun gemak om in het openbaar te praten en stappen daarmee in hun eigen valkuil: geen duidelijke structuur aanbrengen. En zo heeft het publiek aan het eind van het verhaal geen idee wat de hoofdboodschap is geweest of wat er van ze verwacht wordt.

Zenuwen zijn erg vervelend als je op het punt staat een topprestatie te leveren. Overmatige stressgvoelens zorgen ervoor dat je niet optimaal functioneert. Tijdens het geven van presentaties kan stress zorgen voor bijvoorbeeld black-outs, ongecontroleerde lichaamsbewegingen en ja, zelfs flauwvallen. Spanning daarentegen is essentieel voor het geven van een memorabele presentatie of toespraak. Bij spanning wordt adrenaline aangemaakt, waardoor je je scherper voelt en je beter kunt concentreren. Stress en spanning lijken erg op elkaar, toch is er een groot verschil. Stress heeft jou onder controle, terwijl gezonde spanning je niveau van concentratie vergroot. De truc is om de spanning die er altijd zal zijn, te accepteren. Door zo nu en dan even diep in -en uit te ademen, verandert stress in gezonde concentratie.

Allereerst  wil  ik  je  complimenteren  met  het  vermogen  om  twee  lastige zaken tegelijkertijd te kunnen. Een presentatie geven en tegelijkertijd een oordeel vellen over je woorden, gedachten, gebaren, houding en kapsel is niet niks!

Alle gekheid op een stokje, menigeen is tijdens een ‘optreden’ erg zelfbewust. We zijn onszelf continue aan het beoordelen en helaas ook vaak aan het veroordelen. Herken jij ook het gevoel dat je meerdere stemmen in je hoofd hebt, wanneer je presenteert? De ene stem is bezig met het over- brengen van het verhaal, de andere stem bespreekt voortdurend of je wel goed overkomt. Of je haar goed zit. Of men ziet dat je zenuwen door je keel gieren. Dat die fronsende blik op de voorste rij niet veel goeds betekent.

Hoe  ontspannen  zou  het  zijn  als  je  alleen  die  eerste  stem  hoort,  jouw spreekstem? Wees gerust, het kan. Je kunt leren hoe je in de ‘flow’ komt, waardoor je nog maar één stem hoort en waardoor je je niet langer schizofreen zult voelen. Die onbekommerde flow die je kende toen je als kind een toneelstukje verzorgde om een saai familiegebeuren op te leuken, is niet verdwenen. Je bent hem alleen even kwijt.

Ken je Dolf Janssen? De cabaretier met het spreektempo van een vol- automatisch geweer? Mensen met een regulier spreektempo veranderen tijdens hun spreekbeurt plots in een ‘Dolf’. Zeker als er een beperkte tijd is om te spreken, zoals bij zakelijke pitches vaak het geval is. Dan is de spreektijd bijvoorbeeld maximaal twee minuten en dat lijkt kort. Te kort, zodat we beginnen te ratelen.

Het volgende advies dat ik mijn klanten en mijzelf met grote regelmaat geef,  zorgt  voor  een  aangenaam  spreektempo.  Spreek  voor  je  gevoel twee maal zo langzaam als gewoonlijk. Dit geeft je een ontspannen stem, die zeer prettig is om naar te luisteren.

Een van mijn cliënten wist het eens prachtig te omschrijven. “Toen ik in de ogen van de toehoorder op de eerste rij keek, zag ik een blik van plaatsvervangende schaamte”.

Ja,  het  is  lastig  presenteren  als  jij  denkt  dat  je  publiek  bezig  is  om  je te  veroordelen,  je  mentaal  te  stenigen.  Uit  recentelijk  onderzoek  onder Nederlandse  congresbezoekers  is  echter  gebleken  dat  slechts  5%  van bezoekers van keynote-presentaties een of meerdere sprekers negatief beoordeelt. Dat betekent dat 95% een neutraal of positief oordeelt velt. Blijf jij je echt druk maken om die andere 5%?

Zie de uitleg bij misverstand #7. De overgrote meerderheid van je publiek vindt jou niet half zo stom/zenuwachtig/lelijk/… als jij jezelf soms vindt.

Heb je de tranen van president Obama gezien, tijdens zijn speech over de wapenwetgeving in de Verenigde Staten? En de reacties daarop van zijn publiek en de media? I rest my case.

Nu  komen  we  bij  een  interessant dilemma.  Ik  word  regelmatig gevraagd om een presentatie of toespraak te verzorgen. Aan de ene kant ben ik ervan overtuigd dat iedere presentatie een kans is. Ik kan immers mijn boodschap delen met een nieuwe groep mensen.

Toch weiger ik zo nu en dan een presentatie-aanvraag. Simpelweg omdat het niet goed voelt. Zo ben ik eens gevraagd om een toespraak te verzorgen aan een groep ondernemers, aan het eind van een diner. Ik ben zelf eens gast geweest op het diner en wist dat er stevig gedronken werd. En  wat  dat  voor  effect dat kon hebben op de dynamiek in de groep, hetgeen  niet bijdraagt aan een setting waarin ik als spreker tot mijn recht kom.

Heb ik nog belangrijke misverstanden over het geven van een presentatie gemist? Deel ze gerust in de comments.