Maak je geen zorgen, je staat er niet alleen. Velen die in de publieke belangstelling staan hebben last van het onterechte gevoel dat ze de boel belazeren, ook wel bekend als het  ‘bedriegersyndroom’. Het NRC Handelsblad schreef er een oog-openend artikel over. Daar leen ik graag wat van, om uit te leggen hoe het syndroom in elkaar steekt. En belangrijker, hoe je er mee om kunt leren gaan.

Sinds  hun  artikel  zijn  er  enkele  tientallen  artikelen  over  het  imposter phenomenon  of  het  imposter  syndrome  in  peer  reviewed  tijdschriften verschenen.  Er  zijn  tientallen  proefschriften  aan  gewijd,  minstens  drie vragenlijsten ontwikkeld om het betrouwbaar te meten (waarvan één door Clance) en verscheidene boeken voor een breed publiek over geschreven (waarvan één door Clance). Maar de kennis over imposter syndrome blijft hapsnap: alle losse onderzoekjes hebben nog geen duidelijk patroon opgeleverd  van  de  oorzaken  en  gevolgen  van  bedriegersgevoelens.  Er is nooit een meta-analyse gedaan en het laatste overzichtsartikel is ruim twintig jaar oud (Psychotherapy, 1993; Clance was één van de auteurs).

Van de kwantitatieve   studies   vonden   enkele wel sekseverschillen, maar veel ook niet. In haar proefschrift uit 1979 beschrijft Imes zelfs dat mannen hogere imposterscores  hadden  dan  vrouwen.  Het  lijkt  dus geen typisch vrouwelijk verschijnsel.

Relatief  veel  studies  keken  trouwens louter  naar  vrouwen  (net  als  het  artikel van Clance en Imes uit 1978). Daardoor wordt  weliswaar  de  indruk  gewekt  dat het bedriegerssyndroom iets vrouwelijks is, maar zulke studies zijn natuurlijk niet geschikt  om  te  onderzoeken  of  er  een sekseverschil  bestaat.  Zo  is  er  ook  onderzoek  naar  imposter-gevoelens onder louter Afro-Amerikaanse studenten gedaan, en onder louter women of  color  –  daarmee  valt  ook  niet  te  bepalen  of  die  specifieke  groepen  er nou extra gevoelig voor zijn. Je zou misschien wel verwachten dat mensen uit maatschappelijke groepen die een stijging in sociale status doormaken, vaker aan bedriegersgevoelens lijden. Hard bewijs daarvoor is er (nog) niet.

Onderzoekers hebben  geprobeerd om diverse karaktereigenschappen aan  imposter-gevoelens  te  relateren.  Zo haalt Clance in haar overzichtsartikel uit 1993 studies aan die laten zien dat het vaak om introverte mensen gaat. Logisch, vindt ze, want die zouden vaak een deel van hun persoonlijkheid verborgen houden. Volgens andere onderzoeken treft het vooral angstige, emotioneel instabiele, slordige, impulsieve mensen. Of er een verband is met perfectionisme is onduidelijk.

Deels overgenomen uit het NRC Handelsblad, Óoit val ik door de mand, een artikel van Ellen de Bruin d.d. 13 februari 2016.

Je voelen als een bedrieger, terwijl je in wezen een eerlijk mens bent en door anderen gezien wordt als een deskundige op je vakgebied. We weten nu dat velen van ons leven met dat onterecht knagende gevoel van oneerlijk zijn. Je zou je dan ook kunnen afvragen waarom we dan toch op het podium blijven stappen, een plek waar je als lijder aan het bedriegersyndroom je zelf op de moeilijkste plek denkbaar plaats: een groep anderen die real time aandacht geeft aan jouw gedachtenwereld.  De website van de conferentie die met een wervende tekst een strak gepolijst beeld van jou neerzet. Het gehele plaatje dat jijzelf en anderen van je aan de wereld tonen, kan voelen als een gestolen jas.

Je zou kunnen beargumenteren dat een leven in de luwte wel zo veilig is. Een zeer bescheiden leven waarbij je niet wordt gevraagd om jezelf op de borst te trommelen, zal voor velen aantrekkelijk klinken. Dus geen blogs schrijven of presentaties verzorgen, gewoon je werk doen en op de achtergrond blijven. Of een vak leren waarbij je meerwaarde direct duidelijk wordt uit de activiteiten die je ontplooit, zoals het aanleggen van een tuin of het ontwikkelen van een wetenschappelijk bewezen theorie.

Toch werken er volgens het CBS in Nederland meer dan 2 miljoen mensen als  ‘kenniswerker’,  waarbij  de  relevantie  of  bewijs  van  waarde  van  hun kennis niet altijd evident is. Neem als voorbeeld eens freelance social media-expert Karin. Karin adviseert MKB-ondernemers over het inzetten van social media kanalen als Linkedin, Twitter en Facebook om bedrijfsresultaten te vergroten. Karin geeft regelmatig workshops en keynote-presentaties waarbij de deelnemers verwachten dat Karin ze vertelt welke strategieën en trucs het beste werken. Karin is helemaal thuis in de wereld van social media en weet door te meten hoe ze haar eigen business kan laten groeien. Echter, iedere situatie is verschillend. Wat werkt voor Karin, hoeft niet te werken voor Bakker Bert. Of Makelaar Mike. Voor Karin ligt het Imposter Syndrome dus op de loer. Haar klanten hopen waarschijnlijk op inzichten die toepasbaar zijn op hun persoonlijke situatie, maar Karin kan ze die  ‘volledige  waarheid’  niet  geven.  Daarvoor  is een presentatie niet het juiste middel, daar is veel meer voor nodig, zoals een gedegen marketing plan en ontwikkeling van kwalitatief hoogstaande communicatiemiddelen.

Waarom staat Karin dan toch algemeenheden te presenteren, die wellicht niet direct van toepassing zijn op de situatie van haar publiek? Waarom besteedt zij kostbare tijd en energie aan het overdragen van haar gedachten en ervaring?

Voel jij jezelf wel eens een bedrieger als je je gedachtes deelt? In welke situaties? En hoe ga jij ermee om? Deel je verhaarl gerust hieronder in de comments, sharing is caring!